Тэмы для самастойнага вывучэння

Тэма № 1. Паломніцкая літаратура (хаджэнні).

1. Спецыфіка жанру хаджэнняў. Сінтэз летапіснай і дзённікавай традыцыі ў “Хаджэнні ў Царград” Ігнація Смаляціча (? – каля 1405). Звесткі пра аўтара, яго асоба ў творы.

2. Мікалай Крыштаф Радзівіл-“Сіротка” (1549 – 1616). “Перагрынацыя, або Паломніцтва ў Святую Зямлю”. Кампазіцыя твора, асоба аўтара-апавядальніка, тыпалагічна-жанравае падабенства “Перагранацыі…” да “Хаджэння ў Царград” І.Смаляціча.

Літаратура:

1. Анталогія даўняй беларускай літаратуры. ХІ – першая пал. ХVІІІ стст. Мн., 2003.

2. Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: У 2 Т. Мн., 1968 – 1969. Т. 1. 3 старажытных часоў да канца ХVIII ст.

3. Гісторыя беларускай літаратуры: Старажытны перыяд. Мн., 1985.

4. История белорусской дооктябрьской литетаратуры. Мн., 1977.

5. Кніга жыцій і хаджэнняў. Мн., 1994.

6. Старажытная беларуская літаратура. Зборнік. Мн., 1990.

Тэма № 2. Ян Вісліцкі.

1. Біяграфічныя звесткі пра паэта. Усходнеславянскае паходжанне Яна Вісліцкага. Навучанне і праца ў Кракаўскім (Ягелонскім) універсітэце. Ян Вісліцкі і польскія паэты лаціністы пачатку ХVІ ст. (Ян Дантышак, Павал з Кросна, Пётр Таміцкі і інш.).

2. “Пруская вайна” (1516) – выдатнейшы ўзор героіка-эпічнай паэмы ў сярэдневяковай паэзіі на лацінскай мове. Ідэя паэмы “Пруская вайна”, яе гуманістычная скіраванасць, патрыятычны пафас. Паэма як мастацкі помнік Грунвальду. Паэтызацыя Вялікага княства Літоўскага, гераізму літоўскай дружыны, Ягайла і Вітаўт у паэме.

3. “Пруская вайна” як гераічны эпас. Пераклічка паэмы са “Словам пра паход Ігаравы”. Уплыў антычнай міфалогіі на вобразна-выяўленчую палітру, батальныя сцэны, праявы традыцый беларускага народнага эпасу.

Літаратура:

1. Анталогія даўняй беларускай літаратуры. ХІ – першая пал. ХVІІІ стст. Мн., 2003.

2. Дорошкевич В.И. Новолатинская поэзия Белоруссии и Литвы. Первая половина ХVІ в. Мн., 1979.

3. Кавалёў С.В. Героіка-эпічная паэзія Беларусі і Літвы канца ХVІ ст. Мн., 1993.

4. Кавалёў С.В. Станаўленне польскамоўнай паэзіі ў полілінгвістычнай літаратуры Беларусі эпохі Рэнесансу. Мн., 2002.

5. Порецкий Я. Я. Вислицкий. Мн., 1991.

Тэма № 3. Літаратура Барока. Сімяон Полацкі (1629 – 1680).

1. Асноўныя этапы жыццёвага шляху С.Полацкага, творчасць першай паловы 50-х гг. ХVІІ ст. “Стихи краесогласнии…” (1659). Роздум пра славянскую еднасць (“Метры”). Панегірычныя творы ў гонар маскоўскага цара (“Віншаванне па ўзяцці Дзерпта”). Элегіі, эпіграмы, казанні, сатыры. Зборнікі “Абед душэўны” (1675) і “Вячэра душэўная” (1676). Месца С.Полацкага ў славянскай культуры.

2. Андрэй Белаблоцкі (другая палова ХVІІ – пачатак ХVІІІ стст.). Кароткі біяграфічны выклад. Пераклад трактата Фамы Кемпійскага “Аб наследаванні Хрысту”. Кнігі “Кароткая гутарка міласці з ісцінай” (1685), “Рыторыка” і “Пентатэугум” (1690). Тэматычны і ідэйны змест “Пентатэугума”, яго кампазіцыя, карціны жахлівага суда і пакут у пекле, іх блізкасць да апакрыфічных сцэн у “Хаджэнні Багародзіцы па пакутах”.

Літаратура:

1. Анталогія даўняй беларускай літаратуры. ХІ – першая пал. ХVІІІ стст. Мн., 2003.

2. Беларускія пісьменнікі. Бібліяграфічны слоўнік.: У 6 т. Мн., 1992 – 1995.

3. Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: У 2 Т. Мн., 1968 – 1969. Т. 1. 3 старажытных часоў да канца ХVIII ст.

4. История белорусской дооктябрьской литетаратуры. Мн., 1977.

5. Полоцкий С. Вирши. М., 1990.

6. Старажытная беларуская літаратура. Зборнік. Мн., 1990.

Тэма № 4. Гарадское летапісанне Беларусі ХVІІ – ХVІІІ стст.

1. “Магілёўская хроніка” Трафіма Сурты і Юрыя Трубніцкага. Звесткі пра аўтараў, гісторыя стварэння хронікі, яе жанравая разнастайнасць. Спецыфіка нарацыі і мастацкія вартасці твора, яго публікацыі ў друку.

2. “Віцебскі летапіс” Міхаіла Панцырнага і Сцяпана Аверкі. Звесткі пра аўтараў, тэматычны змест, кампазіцыя, мастацкія вартасці твора.

Літаратура:

1. Анталогія даўняй беларускай літаратуры. ХІ – першая пал. ХVІІІ стст. Мн., 2003.

2. Беларусь у летапісах і хроніках. Мн., 1997.

3. Беларускія пісьменнікі. Бібліяграфічны слоўнік.: У 6 т. Мн., 1992 – 1995.

4. Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: У 2 Т. Мн., 1968 – 1969. Т. 1. 3 старажытных часоў да канца ХVIII ст.

5. История белорусской дооктябрьской литетаратуры. Мн., 1977.

6. Полное собрание русских летописей. М., 1975. Т. 32. Хроники: Литовская и Жмойтская, Быховца. Летописи: Баркулабовская и Панцирного.

7. Полное собрание русских летописей. М., 1980. Т. 35. Летописи белорусско-литовские.

8. Старажытная беларуская літаратура. Зборнік. Мн., 1990.

Тэматыка практычных заняткаў

Тэма № 1.

І. Рэлігійная літаратура перыяду ўваходжання зямель Беларусі ў склад Кіеўскай Русі. Перакладныя і арыгінальныя царкоўныя кнігі. Апокрыфы. Першыя помнікі пісьменства на тэрыторыі будучай сярэдневяковай Беларусі /Супрасльскае Евангелле Х ст., Супрасльскі рукапіс Х – ХІ ст., Тураўскае Евангелле ХІ ст. і інш./

ІІ. Біблія як помнік літаратурны і сакральны. Час ўзнікнення Старога і Новага Запаветаў. Аўтарства Бібліі, яе будова, мова, жанравыя асаблівасці. Пераклады Бібліі /паняцці пераклад “эсхаталагічны”, “даслоўны”, “прататыпны”/. Тэматычны, маральны і сакральны змест “Евангелляў” і “Прароцтва св. Яна Багаслова”.

ІІІ. Першыя рэлігійна-асветніцкія дзеячы на тэрыторыі будучай сярэдневяковай Беларусі.

1. Кірыла Тураўскі /каля 1130-каля 1182/. Яго жыццёпіс і латаратурная дзейнасць. Маральны пафас і паэтычнасць слоў Кірылы Тураўскага, а таксама прытчы “Пра сляпога і кульгавага”. Роля і значэнне К.Тураўскага ў старабеларускай літаратуры.

2. Еўфрасіння Полацкая. Жыццёпіс асветніцы, літаратурная дзейнасць. Аналіз “Жыція Еўфрасінні Полацкай” – першага жыція старабеларускай літаратуры.

3. Аўраамій Смаленскі. Жыцёпіс Аўраамія і яго літаратурная дзейнасць як кніжніка і прапаведніка. Аналіз “Жыція Аўраамія Смаленскага” манаха Яфрэма Сірына.

Літаратура:

1. Біблія. Матэрыялы лекцый. Библейская энциклопедия. М., 1989.

2. Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: у 2 т. Мн., 1968-1969. Т. І. Са старажытных часоў да канца ХVIII ст.

3. Гісторыя беларускай літаратуры: Старажытны перыяд. Мн., 1985.

4. Кніга жыцій і хаджэнняў. Мн., 1994.

5. Мікола Нікалаеў. Палата кнігапісання. Мн., 1993.

6. Уладзімір Арлоў. Еўфрасіння Полацкая. Мн., 1992.

Тэма № 2.

І. Беларуска-літоўскае летапісанне. Час і прычыны ўзнікнення. Асноўныя спісы і зводы летапісаў, якія дайшлі да нашага часу. Ідэйны змест, асноўныя пафас беларуска-літоўскага летапісання.

ІІ. “Летапісец Вялікіх князёў Літоўскіх”. Ідэйны і тэматычны змест “Летапісца…”. Летапіснае апавяданне ў “Летапісцы…”.

ІІІ. “Летапіс 1446 года” Структура. Летапіснае апавяданне ў летапісе “Пахвала Вітаўту” – выдатна ўзор панегірычнай літаратуры.

IV. “Хроніка Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага”. Легенда пра Палямона. Легенда пра заснаванне Вільні.

V. “Хроніка Быхаўца”. Ідэйна-тэматычны змест. Апавяданне “Пра паход князя Альгерда на Маскву”.

Літаратура:

1. “Полымя”, №№ 10, 11, 12, 1993.

2. Беларусь у летапісах і хроніках. Мн., 1997.

3. Полное собрание русских летописей. М., 1975, Т. 32, 1980. Т. 35.

4. Улащик Н.Н. Введение в изучение белорусско-литовского летописания. М., 1979.

5. Чамярыцкі В.А. Беларускія летапісы як помнікі літаратуры. Мн., 1963.

6. Чаропка В. Імя ў летапісе. Мн., 1993.

Тэма № 3

Заходне-еўрапейскае Адраджэнне і Беларусь

1. Агульная характарыстыка эпохі Адраджэння. Гуманізм як філасофія Адраджэння. Прызначэнне чалавека. Антрапацэнтрызм.

2. Грамадска-гістарычныя і сацыяльна-эканамічныя прычыны ўзнікнення і развіцця ў Беларусі XVI ст. ідэй Адраджэння. Спецыфічныя асаблівасці Адраджэння ў Беларусі. Ідэі гуманізму і рэнесанснага асветніцтва ў публіцыстыцы, сцверджаныя Ф.Скарынам.

3. Біяграфія Ф.Скарыны (белыя плямы ў жыццяпісе Ф.Скарыны). Ф.Скарына як дзеяч Адраджэння. Фарміраванне светапогляду Ф.Скарыны, і роля ў ім рэнесансных ідэй. Непасрэдныя кантакты з дзеячамі Адраджэння і заходне-еўрапейскімі друкарамі. Скарынаўская інтэрпрэтацыя Бібліі.

4. Ф.Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар. Агульная характарыстыка выданняў Ф.Скарыны пражскага і віленскага перыядаў (колькасць выдадзенага, савецкі кірунак кніг, чарговасць кніг Бібліі, якія друкаваў Ф.Скарына, наватарскае забеспячэнне іх прадмовамі і пасляслоўямі, друкарскі ўзровень чэшскіх і віленскіх выданняў, іх мова, мастацка-графічнае афармленне).

5. Вобраз Ф.Скарыны ў беларускай літаратуры, мастацтве і кіно.

Літаратура:

1. Адраджэнне. Т. 1. – ЭЛІМБел. – С. 50-54.

2. Францыск Скарына і яго час. Энцыклапедычны даведнік. – Мн., 1978.

3. Лосев Н.Ф. Эстетика Возрождения. – М., 1978.

4. Баткин Л.М. Итальянские гуманисты: Стиль жизни, стиль мышления. – М., 1978.

5. Шматов В.Ф. Искусство изданий Ф.Скорины. В кн.: Белорусский просветитель Франциск Скорина и начало книгопечатания в Литве. – М., 1979.

6. Гравюры Франциска Скорины. – Мн., 1972.

7. Астатняе – глядзі ў бібліяграфіі (лекцыя № 1).

Тэма № 4

Царкоўна-палемічная літаратура

1. Мялет Сматрыцкі (1572-1630). Біяграфія. “Трынас”. Гісторыя ўзнікнення помніка, яго роля і значэнне ў нацыянальна-вызваленчым руху, сіла мастацкай выразнасці вобраза маці, які ўвасабляе праваслаўную царкву.

Асаблівасці стылю і мовы “Трынаса”. Уплыў вуснай народнай творчасці, фальклорных плачаў.

Агульны агляд творчай дзейнасці М. Сматрыцкага.

2. Апанас Філіповіч (каля 1597-1648). Біяграфічныя звесткі. “Дыярыуш” – выдатны помнік палемічнай літаратуры. Стыль, мова, фальклорныя элементы “Дыярыуша”. Тэматычны змест “Дыярыуша”.

Літаратура:

1. Гісторыя беларускай літаратуры: Старажытны перыяд. – Мн., 1985.

2. Хрэстаматыя па старажытнай беларускай літаратуры. – Мн., 1959.

3. Прокошина Е.С. Мелетий Смотрицкий. – Мн., 1966.

4. Астатняе – манаграфіі А. Коршунава, У. Кароткага глядзі ў бібліяграфіі (лекцыя № 1).

ТЭМАТЫКА

кантрольных прац па курсе “Гісторыя беларускай літаратуры”

(ХІ-ХVІІ стст.)

ВАРЫЯНТ № 0

1. Паэтыка «Слоў» К.Тураўскага.

2. Прататыпныя падзеі і людзі ў «Слове пра паход Ігаравы».

ВАРЫЯНТ № 1

1. Мікола Гусоўскі. Біяграфія. Агульная характарыстыка творчага шляху.

2. Кнігі С.Буднага на старабеларускай мове. Агульная характарыстыка.

ВАРЫЯНТ № 2

1. Мялецій Сматрыцкі. Біяграфія. Змест «Трэнаса».

2. Гісторыя Беларусі ў кнізе У.Арлова «Дзень, калі ўпала страла».

ВАРЫЯНТ № 3

1. Лісты» Філона Кміты-Чарнабыльскага, іх змест і мастацкія асаблівасці.

2. Афарызмы ў «Евангеллі» ад Марка.

ВАРЫЯНТ № 4

1. «Песня пра зубра» у сучасным беларускім перакладзе (Я.Семяжон, У.Шатон).

2. Ф.Скарына як дзеяч Адраджэння. Агульная характарыстыка эпохі Адраджэння.

ВАРЫЯНТ № 5

1. Беларуска-літоўскія летапісы.

2. Светапогляд Ф.Скарыны. Пражскі перыяд дзейнасці.

ВАРЫЯНТ № 6

1. Гарадскія летапісы. Аўтарства, тэматычны змест, мастацкія вартасці.

2. Фёдар Еўлашоўскі – першы беларускі мемуарыст.

ВАРЫЯНТ № 7

1. Афарызмы ў «Псалтыры».

2. «Прадмова» В.Цяпінскага да выдадзенага ім «Евангелля», яе змест.

ВАРЫЯНТ № 8

1. Біяграфія і асоба С.Буданага.

2. Прадмовы Ф.Скарыны да выдадзенай ім Бібліі.

ВАРЫЯНТ № 9

1. Апанас Філіповіч. Тэматычны змест «Дыярывуша».

2. «Прамова Мялешкі». Тэматычны і ідэйны змест «Прамовы...».